“Wat je weg wil, moet je crushen.”

Ooit doorbraken intellectuelen taboes en stelden ze lastige vragen. Vandaag grossieren ze nogal vaak in beweringen die als waar aanvoelen, maar niet door feiten en logica worden ondersteund. ‘Truthiness’ noemt Stephen Colbert dat. Het pakt goed op TV in middelmatige praatprogramma’s, en feiten zijn toch een blok aan het been van de intellectueel die gewoon wéét hoe de wereld in elkaar zit. Twee vliegen in één klap.

Dit opiniestuk gaat over deze truthiness: “Wat je weg wil, moet je crushen.”

Het klinkt goed, maar het werkt niet

We zagen het tijdens de pandemie: “crush the curve!” klonk het uit geleerde monden. Want wie wil dat virus nu laten circuleren? Alleen wappies en virus-lovers stellen daar kritische vragen over! Helaas, het virus ging niet weg. Niet in Australië, niet in China, niet bij ons. En ook niet in Zweden, waar staatsepidemioloog Anders Tegnell dat op voorhand al wist, alle overwerkte infectiologen, ivoren-toren modelleerders en omhooggevallen wetenschapsfilosofen ten spijt. Met zijn kritische zin en intellectuele moed heeft Tegnell zo onnoemelijk veel leed voorkomen.

In een recent opiniestuk van zo’n truthiness-intellectuelen luidt het vandaag: “crush Hamas!”. Alleen Hamas-lovers en antisemieten zijn daar tegen! Want, zo argumenteren ze, geen enkel land wil dit Hamas toch als buur? Dat laatste klopt: op 7 oktober was je liever niet in pakweg Kfar Aza. Maar helaas, na bijna 8 maanden vernietigingsoorlog, tienduizenden dode en gewonde kinderen en burgers, een georganiseerde hongersnood en ongeziene vernielingen: Hamas gaat niet weg. In januari schatten Amerikaanse inlichtingendiensten dat nog maar 20-30% van de Hamas-strijders waren gedood. Vandaag is Hamas nog steeds operationeel, en belangrijker: het is nog nooit zo populair geweest. Ook in de Westbank trouwens, ten koste van het seculiere Fatah. Dus zelfs al slaagt Israël erin om Hamas als organisatie uit te schakelen, hun ideologie lijkt alleen maar sterker te worden. Met elke bom die op radeloze burgers wordt gedropt, met elke plundering van een hulptransport, met elke genocidale uitspraak van een hooggeplaatste Israëlische leider, nemen anti-Israëlische sentimenten toe - in de Gazastrook en ver daarbuiten. De religieuze radicalisering, het toegenomen antisemitisme, en de toekomstige immigratiedruk bij ons, die krijgen we er gratis bij.

Dat crushen werkt dus voor geen meter, wel integendeel. Net zoals er tijdens de pandemie maar geen einde kwam aan dat ‘crushen van de curve’, schuift de voorgespiegelde ‘vernietiging’ van Hamas vandaag alsmaar verder op. Intussen al tot minstens eind 2024. In beide gevallen is de menselijke ‘nevenschade’ intussen niet te overzien.

De motivatie is eenzijdig en inconsequent

Behalve dat ‘Hamas crushen’ gewoonweg niet werkt, is de motivatie van de truthiness-intellectuelen ook eenzijdig en inconsequent. De Palestijnen vinden Israël namelijk ook niet zo’n fijne buur - niet zonder enige reden. Decennialange bezetting, Apartheid, kolonisatie, diefstal van belastinginkomsten, landroof en etnische zuivering, totale blokkade, maandenlange administratieve detenties zonder aanklacht of proces (zelfs van kinderen), verhongering, educide, en volgens vele experts ook genocide - een volk zou voor minder een beetje chagrijnig worden. De truthiness-intellectuelen erkennen wel (met meel in de mond) de “collectieve pesterijen en wraakacties op de Palestijnen, terwijl de Israëlische veiligheidsdiensten dat oogluikend toestaan.” Daar koppelen ze echter geen gevolgen aan. Ze vinden het niet netjes, en een beetje sneu voor de slachtoffers. Maar het verleent de Palestijnen blijkbaar geen recht op verzet, laat staan op het crushen van die kolonisten en van die veiligheidsdiensten, of op vergeldingsacties tegen de Israëlische bevolking.

Jommeke-moraal

Sommige intellectuelen (en bevriende politici) lijken te blijven steken in een soort binaire Jommeke-moraal: de Smurfen versus Gargamel, licht versus duisternis, “democratie” versus “terreur”. Mens versus onmens, zeg maar. Dat moraliseren en ontmenselijken leidt onvermijdelijk tot escalatie, het kortste pad naar genocide.

Zeker, ook de actievoerende studenten laten zich soms verleiden tot moraliserende uitschuivers. Wie vraagt zich nooit eens af voor hoeveel kinderlijkjes er nog plaats is op de morele balans, vooraleer ze doorslaat? Ook ik ben er niet immuun voor, hoe hard ik ook probeer. Maar hun vraag om respect voor internationaal recht, om een onmiddellijk en permanent staakt-het-vuren, en om een academische boycot tot het zover is, is tenminste doelmatig en komt uiteindelijk alle partijen ten goede. Het is een in Zuid-Afrika beproefde keuze voor de-escalatie en geweldloosheid, met in de verte misschien perspectief op een begin van een vredesproces die naam waardig.

---

PS1: Er is nog veel meer aan te merken op dit stuk van Boudry en co. De juridische blunders werden alvast door Dimitri Van Den Meerssche vakkundig opgelijst. Maar hierboven wilde ik me enkel richten op een punt dat mijns inziens te weinig aan bod komt: het zinloze, absurde, en contraproductieve van het gebruik van morele weegschalen.

PS2: Ik heb De Morgen aangeboden deze reactie bij hen te publiceren, maar er was geen interesse.

Waar zijn de politici die opkomen voor onze grondrechten?

In oktober 2023 diende een moedige burger een verzoekschrift in bij het Vlaams Parlement. Hij vroeg een publieke erkenning van het discriminerend karakter van het CST (of coronapas) voor minderjarigen, en een audit om na te gaan hoe dit ooit kon ingevoerd worden.

Ter herinnering, de coronapas werd vanaf november 2021 verplicht voor minderjarigen ouder dan 12 jaar op evenementen en in bepaalde zorginstellingen, en vanaf 16 jaar ook in de horeca, fitnesscentra, bioscopen, pretparken, en nachtclubs. Deze vrijheidsbeperkingen botsten met het enige wetenschappelijke advies ter zake: volgens de Hoge Gezondheidsraad (HGR) mocht, na de vaccinatiecampagne bij volwassenen, “de vaccinatie tegen COVID-19 (vaccinatiestatus - COVID-paspoort) van kinderen en adolescenten onder GEEN ENKELE OMSTANDIGHEID meer hun rechten en vrijheden beperken”. De vette hoofdletters zijn van de HGR zelf.

Het verzoekschrift werd in januari 2024 behandeld in de Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding. De commissieleden betuigden hun steun voor een evaluatie… tijdens een volgende legislatuur. CST-fan van het eerste uur Katrien Schryvers (CD&V) wilde vooral niet culpabiliseren, en verwees naar “de kennis van toen”. Mogelijk bedoelde ze háár (gebrek aan) kennis van toen. Jeremie Vaneeckhout (Groen), Koen Daniëls (N-VA), Elke Sleurs (N-VA), en Freya Saeys (Open-VLD) waren het roerend eens met het antwoord van Minister Crevits (CD&V) dat het CST strikt juridisch bekeken geen discriminatie was. Mits een kleine moeite, een beperkt fysiek ongemak, en een habbekrats van pakweg 50 euro, kon je via een test immers ook een groen vinkje verdienen. Merkbaar opgelucht stelden de commissieleden daarom vast dat ze, helaas pindakaas, niet op het verzoekschrift konden ingaan.

Alleen Stefaan Sintobin (VB) vroeg zich luidop af met welk woord we dit dan wel mogen benoemen, als het niet “discriminatie” is. Als juridisch-semantische rookgordijnen moeten verdoezelen dat grondrechten worden vertrappeld, zelfs van minderjarigen, en als enkel het VB daar aanstoot aan neemt, dan is het ver gekomen.

Het coronabeleid als trigger?

Het recht op zelfbeschikking, het recht op privacy, de vrijheid van meningsuiting en van informatie, enzomeer, zijn de bakens van elke liberale democratie. Het zijn geen vrijblijvende richtsnoeren, maar doelen op zich die actieve bescherming vragen.

Tijdens de coronapandemie zijn deze grondrechten op velerlei manier geschonden, denk maar aan de afgespannen speelpleintjes, de onzinnige GAS-boetes, het politiegeweld tijdens La Boum, de schoolsluitingen en het ontwrichtende test-isolatie-quarantaine beleid, de ontmenselijkende sociale beperkingen… Sindsdien lijkt het hek wel van de dam.

Grondrechten en Europa: een ongemakkelijk huwelijk

In die kruistocht tegen uw grondrechten loopt Europa voorop. Het wetgevend kader voor de Europese digitale identiteit werd van een achterpoortje voorzien, waarmee de Europese overheden uw internetverkeer mogelijk kunnen onderscheppen en lezen. Met de afgewende Chat Control verordening wilde Europa dan weer email- en berichtendiensten verplichten al uw privécommunicaties te scannen met (allerminst foutloze) algoritmen, met als voorwendsel het opsporen van kindermisbruik. Het Belgische voorzitterschap viste het nu weer op, met een laagje vernis dat de aanslag op uw privacy dan wel verhult, maar niet ontzenuwt.

Ook de vrijheid van meningsuiting en van informatie ontsnapt niet aan de Europese regeldrift. De Digitaledienstenverordening wil zogezegd vooral illegale inhoud op het internet aanpakken. In werkelijkheid lijkt Europa er vooral veronderstelde mis-, des- en malinformatie mee te willen bestrijden. De Europese Commissie als Ministerie van Waarheid?

België en Vlaanderen doen het niet beter

Onze nationale politici lijken niet onder te willen doen. Denk maar aan de wildgroei van ANPR camera’s, waarmee Minister Verlinden (CD&V) een geslaagde gooi deed naar de befaamde ‘Big Brother Award 2023’ van het Ministry of Privacy. De PVDA wil dan weer “elke [financiële] transactie op elk moment kunnen controleren”. Ook de vrijheid van meningsuiting krijgt klappen langs het volledige politieke spectrum. Gents schepen Hafsa El-Bazioui (Groen) trok de erkenning van KVHV in wegens uitspraken van een spreker. Emir Kir (PS) verbood de conservatieve NatCon conferentie. Het VB wil onder het mom van de bescherming van de vrije meningsuiting beperkingen opleggen aan de vrijheid van onderwijs. Vincent Van Quickenborne (Open-VLD) wilde “haatspraak” in het strafrecht opnemen, om het efficiënter te kunnen vervolgen, al was het om vrouwelijke gamers ertegen te beschermen. Bij Vooruit ligt het onderwerp “haatspraak” dan weer wat gevoeliger – naar verluidt ligt een verder onbetekenende lijstduwer ermee in de knoop.

Even leek N-VA als witte ridder op te staan, in de gedaante van Peter De Roover. Een genocidale oorlog later blijken ze echter vooral begaan met hun eigen mening. Volgens Theo Francken (N-VA) wordt het namelijk tijd dat er “afspraken komen over wat er gescandeerd mag worden en wat niet”. Duitsland is zijn lichtend voorbeeld, waar onweldenkende academici spreek- en inreisverboden krijgen, en pro-Palestijnse slogans en conferenties worden gebannen. In zijn nobele strijd tegen de foute meningsuiting krijgt Francken bijval van Minister De Moor (CD&V), die stappen zette om Samidoun-kopstuk Mohammed Khatib zijn vluchtelingenstatus af te nemen - zonder veroordeling of tenlastenlegging.

De bedreiging van het hedendaagse zionisme voor de vrije meningsuiting wordt steeds duidelijker, nu vreedzame Amerikaanse studentenprotesten tegen de slachting in Gaza gewelddadig worden opgebroken. En zopas werd door één van beide kamers van het Congres een door Republikanen en Democraten gesteunde wet gestemd die ook bepaalde kritiek op Israël als antisemitisme definieert. In the land of the free zou het zo illegaal kunnen worden om te beweren dat een Jood loyaler is aan Israël dan aan zijn thuisland, of om het Israëlische beleid te vergelijken met dat van de nazi’s. Dit is niet ver van ons bed: de halve N-VA-Kamerfractie, aangevuurd door Michael Freilich, schreef een resolutie die dezelfde definitie promoot.

Artificiële Intelligentie maakt libertarisme belangrijker dan ooit

Het libertaire ideaal lijkt wel dood en begraven. De huidige generatie politici is de controle kwijt, en probeert die krampachtig te herwinnen. Ze zien uw vrijheid als een te slopen hindernis.

De opkomst van Artificiële Intelligentie (AI) riskeert deze reflex nog te versterken. Want het kan leiden tot een toename van onwelgevallige informatie, terwijl AI beleidsmakers er tegelijk ook ‘oplossingen’ voor aanreikt. Door steeds verder in uw privéleven door te dringen. Door steeds meer controle te verwerven over uw denken, doen en laten.

De burger is het vertrouwen in de politiek verloren, klinkt het bezorgd in de Wetstraat en de Reyerslaan. Maar is het niet eerder andersom? Beste politici, vertrouw de kiezers maar, en ijver voor hun vrijheid. Als ze niet voor u stemmen, hebben ze daar misschien gewoon goede redenen voor.

 (Ook gepubliceerd in Doorbraak.)

Artificiële intelligentie (AI): geen reden tot paniek

MediaNation, het bedrijf in moeilijkheden achter Business AM, gebruikt voortaan Artificiële Intelligentie (AI) om artikels te schrijven. Dat kan perfect. Het gros van de krantenartikels die door mensen worden geschreven, vaak onder grote tijdsdruk, moet het toch al zonder veel kleur of diepgang doen. Soms stel ik me ook de vraag hoeveel paddo’s de journalist in kwestie heeft genuttigd. Fact-checking is er dan ook vooral om jullie de mantel uit te vegen, beste sociale-mediagebruikers, niet als onderdeel van de journalistieke praktijk zoals eertijds. En voor dit opiniestuk had ik wellicht weggekomen met deze tekst, geschreven door ChatGPT, op eenvoudig verzoek met deze prompt:

“MediaNation, een mediabedrijf dat het online nieuwsmedium 'Business AM' publiceert, bespaart door de meeste van zijn journalisten te ontslaan en ze te vervangen door ChatGPT voor de vertaling en het schrijven van artikelen. Kan je een opiniestuk schrijven van ongeveer 500 woorden dat start met deze anekdote, en bespreekt wat de impact zal zijn van generatieve AI op witteboord werkers?”

Toegegeven: het resultaat is droog en stereotiep. Maar zou het in sommige (andere) dag- of weekbladen echt afsteken tegen de rest?

Existentiële angsten

Nogal wat geleerde analyses van generatieve AI-systemen (zoals ChatGPT) wijzen uitgebreid op de tekortkomingen. Het resultaat zou zielloos zijn, zonder vonk of sprankel. Erger nog, ze kunnen ‘hallucineren’: in een soort stream of consciousness spuwen ze woorden uit die op het eerste gezicht steek lijken te houden, maar voor geen meter te vertrouwen zijn. Ze hebben geen (zelf)bewustzijn, en “empathie” is voor ChatGPT een woord zoals “aambei” of “keukentafel”.

Dat klopt natuurlijk allemaal, en die tekortkomingen zijn inherent aan de huidige technologie. Maar hoelang zal het nog duren voor een volgende doorbraak deze gebreken aanpakt? En zoals ik al zei: gaat diezelfde kritiek vaak ook niet op voor menselijke auteurs? Dergelijke sceptische beschouwingen lijken dan ook vooral een soort existentiële angst te willen sussen: we verliezen onze status van slimste en creatiefste wezen op deze planeet toch niet? De horror!

Witteboord-werkers

Als je de vruchten wil plukken van generatieve AI en de risico’s ervan wil beperken, zet je die angst maar beter aan de kant. Al zijn we er nog niet, je gaat er best vanuit dat AI vroeg of laat de mens schromelijk zal overtreffen in elke intellectuele taak: stilistisch en inhoudelijk, maar ook wat betreft creativiteit, (zelf)bewustzijn en empathie – althans in de ogen van menselijke observatoren. Dat biedt enorme kansen.

Waarom dan die ongerustheid?

Misschien omdat AI, meer dan eerdere industriële revoluties, leven en werk zal treffen van de witteboord-werkers en de intelligentsia: juristen en notarissen, bankiers en verzekeraars, boekhouders en HR-medewerkers, artsen en onderzoekers, ontwerpers en programmeurs, auteurs en journalisten. De AI-startups die op die doelgroepen zijn gericht, schieten als paddenstoelen uit de grond.

Wie gebruik maakt van hun producten zal ongetwijfeld productiever worden, terwijl wie dat niet doet competitief ten onder zal gaan. De mens blijft vooralsnog de eindbeslisser, maar AI zal helpen om grote hoeveelheden data te doorploegen, onvermoede verbanden te vinden, creatieve suggesties te doen, documenten en rapporten te schrijven, grote delen van computersoftware te programmeren, en veel meer. De analogie met de personal computer is nooit ver weg: wie die boot miste is vandaag een sukkelaar. De AI-revolutie belooft ingrijpender te zijn en sneller te gaan.

Een mooie toekomst?

Dat besef creëert spanning en onzekerheid, als bij een kind aan de vooravond van zijn of haar eerste schooldag. De uitdaging zal zijn om de transitie in goede banen te leiden. Velen zullen zich moeten bij- of omscholen, en sommigen zullen moeten zoeken naar een geheel nieuwe bevredigende job. Maar als we daar als maatschappij in slagen, dan wacht ons een toekomst met meer welvaart, meer vrije tijd, en een meer vervullend leven.

Alhoewel. Het voorbije kwart eeuw, een periode van doorgedreven automatisatie in de kennissectoren, is het gemiddeld aantal werkuren van de werkende bevolking in Vlaanderen constant gebleven, terwijl de werkzaamheidsgraad steeg. Al speelt vergrijzing ongetwijfeld mee, antropoloog David Graeber ziet ook een toename aan zogenaamde bullshit jobs: jobs die maatschappelijk in essentie nutteloos zijn, maar die we doen uit een soort van Puriteins-kapitalistische werkethos. Blij word je daar niet van. Meer vrije tijd en voldoening volgen niet automatisch uit hogere productiviteit.

Bovendien zal, om productief te zijn, de nood aan menselijk contact steeds verder afnemen. Zelfs in de zorgsector vindt AI steeds meer ingang, zoals het PARO zeehondje dat troost biedt aan wie aan dementie lijdt. Wat gaan zorgverstrekkers doen met de vrijgekomen tijd? En gaan we dezelfde voldoening putten uit professioneel en sociaal contact met intelligente robots en chatbots, als die gedragsmatig van mensen (of dieren) niet te onderscheiden zijn, of er naar objectieve maatstaven zelfs superieur aan zijn?

Verbeelding en verbinding

Het échte AI-risico is dan ook geen economische crisis, maar een zingevingscrisis.

Alleen verbeelding kan ons redden, betitelde Michael De Cock zijn zinderende lofrede aan de kunsten. Hij zei het een beetje tongue in cheek, maar zijn woorden zouden profetischer kunnen zijn dan velen denken. Verbeelding, en verbinding.

Een bultig servies, handgedraaid door die goede vriend, heeft meer waarde dan een onberispelijk setje van Ikea. Een optreden van je 10-jarige dochter of zoon overstijgt een concert van pakweg een laureaat van de Koning Elisabethwedstrijd of Pommelien Thijs. Een Van Gogh die als vervalsing wordt ontmaskerd, verliest plots al zijn waarde. Het servies is de vriendschap, de muziek is de ouder-kind verbondenheid, het schilderij is de schilder zelf. Zo zal ook een artikel geschreven door een journalist van vlees en bloed, met een eigen verhaal, je wellicht dieper raken dan een vlekkeloze uiteenzetting door de volgende versie van ChatGPT. Waarde zit vervat in de verbeelding en verbinding, niet in het product zelf – hoe foutloos het ook is.

Leve AI, leve de menselijke imperfectie

Daarom zouden we, parallel aan de opgang van AI, getuige kunnen worden van een herwaardering van imperfectie: het ambachtelijke, het trage, het schots en scheve, het authentieke, het menselijke.

Ik durf het alvast stilletjes hopen.

(Ook gepubliceerd in Doorbraak.)